คราตอม (Kratom): สารเสพติดหรือทางออก? ถอดบทเรียนจาก Huberman Lab

ใน AMA (Ask Me Anything) ตอนนี้ Dr. Andrew Huberman ได้ตอบคำถามสำคัญเกี่ยวกับ 'คราตอม' (Kratom) พืชสมุนไพรจากอินโดนีเซียที่ได้รับความสนใจอย่างมาก แต่ก็เป็นที่ถกเถียงกันถึงคุณสมบัติและอันตรายที่แฝงอยู่

คราตอมคืออะไร?

คราตอมมาจากต้น Mitragyna speciosa ซึ่งเป็นที่รู้จักมานานหลายร้อยปี ผู้คนเคี้ยวใบของมันเพื่อรับฤทธิ์กระตุ้นอ่อนๆ ในปัจจุบัน มีการสกัดสารจากใบและบรรจุเป็นอาหารเสริม มักมาในรูปแคปซูลหรือผง

ฤทธิ์สองด้านและสถานะโอปิออยด์

Dr. Huberman ชี้ว่าคราตอมมีฤทธิ์สองแบบ: ในปริมาณน้อยเป็นสารกระตุ้นอ่อนๆ แต่ในปริมาณสูงจะออกฤทธิ์เป็นยาแก้ปวด (analgesic) และยากดประสาท (sedative) ที่สำคัญคือ คราตอมออกฤทธิ์เป็น 'โอปิออยด์' ในร่างกาย ซึ่งทำให้มันเป็นประเด็นถกเถียงอย่างมาก โดยเฉพาะอย่างยิ่งในบริบทของ 'วิกฤตโอปิออยด์' ที่มีการเสพติดและใช้ยาโอปิออยด์เกินขนาดอย่างแพร่หลายทั่วโลก

ความเสี่ยงของการเสพติด

โอปิออยด์ เช่น มอร์ฟีนและออกซีโคโดน ทำให้เกิดการเสพติดสูง ผู้ใช้จะสร้างความทนทานต่อยาอย่างรวดเร็วและต้องเพิ่มปริมาณขึ้นเรื่อยๆ เพื่อให้ได้ผลลัพธ์เดิม Dr. Robert Malenka ผู้เชี่ยวชาญด้านการเสพติดจาก Stanford ชี้ว่า 'เราไม่สามารถติดสารที่เราไม่เคยบริโภคได้' ซึ่งเป็นคำเตือนที่สำคัญที่สุด

แม้บางคนจะใช้คราตอมเพื่อค่อยๆ ลดการใช้ยาโอปิออยด์ที่รุนแรงกว่า แต่ Dr. Huberman ย้ำว่า คราตอมเองก็มีศักยภาพในการเสพติดสูงเช่นกัน โดยเฉพาะเมื่อใช้ในปริมาณที่สูงขึ้น ผู้ที่ติดคราตอมอาจประสบกับอาการถอนยาที่รุนแรง

สองมุมมองที่แตกต่าง

Dr. Huberman ได้สอบถามความคิดเห็นเกี่ยวกับคราตอมบนโซเชียลมีเดียและพบสองขั้วความคิดเห็นที่ชัดเจน: กลุ่มหนึ่งมองว่าคราตอมอันตรายและทำให้ติดได้ง่าย ขณะที่อีกกลุ่มหนึ่งเชื่อว่าคราตอมมีประโยชน์ในการช่วยเลิกยาโอปิออยด์ชนิดอื่น โดยเฉพาะหากใช้ในปริมาณที่ต่ำ

ผู้เชี่ยวชาญทางการแพทย์หลายคนยอมรับว่า หากเป็นไปได้ ควรหลีกเลี่ยงคราตอมโดยสิ้นเชิง เพราะมีความเป็นไปได้สูงที่จะเกิดการเสพติด อย่างไรก็ตาม สำหรับบางคนที่ติดโอปิออยด์รุนแรง คราตอมอาจเป็นทางเลือกที่ 'ดีกว่า' ชั่วคราว แต่ต้องมีแผนการลดปริมาณและเลิกใช้คราตอมในที่สุด

ความแตกต่างในการตอบสนองและปัญหาการควบคุม

ประมาณ 10-40% ของประชากรมีแนวโน้มที่จะตอบสนองต่อโอปิออยด์ในลักษณะที่รุนแรงเป็นพิเศษ พวกเขาจะชอบฤทธิ์ของมันมาก ซึ่งทำให้มีความเสี่ยงสูงต่อการเสพติดเป็นพิเศษ

นอกจากนี้ คราตอมยังขาดการควบคุมคุณภาพอย่างจริงจังในฐานะอาหารเสริม ทำให้ผลิตภัณฑ์แต่ละยี่ห้อมีปริมาณสารอัลคาลอยด์ (สารออกฤทธิ์) ที่แตกต่างกันมาก ทำให้ยากที่จะควบคุมปริมาณการใช้และประเมินความเสี่ยง

กลไกการออกฤทธิ์และอันตรายที่ซ่อนอยู่

คราตอมออกฤทธิ์โดยการจับกับตัวรับโอปิออยด์ชนิด Mu (mu-opioid receptor) ในสมอง ซึ่งเป็นกลไกเดียวกับมอร์ฟีนและไฮโดรโคโดน แม้จะมีฤทธิ์อ่อนกว่าก็ตาม ความเข้าใจผิดที่ว่าคราตอมจับกับตัวรับ Kappa-opioid receptor และแตกต่างจากโอปิออยด์อื่นๆ นั้นไม่เป็นความจริง การออกฤทธิ์ต่อ Mu-opioid receptor เป็นสาเหตุหลักของผลกระทบคล้ายโอปิออยด์ เช่น การลดปวด และอาการเคลิบเคลิ้ม

ความเสี่ยงที่สำคัญและอันตรายถึงชีวิตของโอปิออยด์คือการ 'กดการหายใจ' (respiratory depression) Dr. Jack Feldman ผู้บุกเบิกความเข้าใจเรื่องระบบหายใจสมัยใหม่ อธิบายว่าโอปิออยด์จะไปจับกับตัวรับในก้านสมองที่ควบคุมการหายใจ ทำให้เกิดภาวะหยุดหายใจขณะหลับได้ แม้คราตอมจะไม่กดการหายใจในปริมาณน้อยถึงปานกลาง แต่เมื่อใช้ร่วมกับโอปิออยด์อื่นๆ หรือแอลกอฮอล์ ความเสี่ยงนี้จะเพิ่มขึ้นอย่างมาก และมีหลักฐานบางส่วนที่ชี้ว่าการเสียชีวิตจากคราตอมเกิดจากการกดการหายใจ

บทสรุป: คราตอมคือกับดัก

Dr. Huberman สรุปว่าคราตอมไม่ใช่สารที่ไม่เป็นอันตราย ศักยภาพในการเสพติดของมันเป็นเรื่องจริง และสามารถเป็น 'กับดัก' ได้ทั้งสำหรับผู้ที่ไม่เคยใช้โอปิออยด์อื่นมาก่อน และผู้ที่พยายามเลิกใช้โอปิออยด์ที่รุนแรงกว่า การเพิ่มปริมาณคราตอมเพื่อทดแทนผลของยาที่แรงกว่านั้น ไม่ต่างอะไรกับการเปลี่ยนไปใช้โอปิออยด์อีกรูปแบบหนึ่ง