ถอดรหัสสุขภาพจิต: ทำความเข้าใจและประเมินภาวะจิตใจของคุณด้วยหลักการจาก Dr. Paul Conti

ในโลกที่เต็มไปด้วยความซับซ้อน การทำความเข้าใจและประเมินสุขภาพจิตของตนเองอาจเป็นเรื่องที่ท้าทาย แต่ Dr. Paul Conti จิตแพทย์ผู้เชี่ยวชาญ ได้นำเสนอกรอบแนวคิดที่เรียบง่ายแต่ทรงพลัง เพื่อช่วยให้เรานำทางสู่การมีสุขภาพจิตที่ดีขึ้น

สุขภาพจิตที่ดีคืออะไร?

Dr. Conti ชี้ว่าสุขภาพจิตที่ดีไม่ได้หมายถึงการไม่มีปัญหาทางจิตเวช แต่คือการที่เราสามารถเผชิญหน้ากับชีวิตด้วย Agency (การเป็นผู้กระทำ) และ Gratitude (ความสำนึกในบุญคุณ) คนที่มีความสุขมักมองโลกผ่านเลนส์ทั้งสองนี้ ไม่ว่าสถานการณ์ชีวิตหรือสถานะทางเศรษฐกิจจะเป็นอย่างไรก็ตาม Agency คือความสามารถในการมีอิทธิพลต่อโลกรอบตัวในแบบที่เราต้องการ ส่วน Gratitude คือความรู้สึกขอบคุณ

Agency และ Gratitude เป็นผลลัพธ์ที่ยอดเยี่ยมที่อยู่บนรากฐานของการทำงานของสมองและจิตใจที่ซับซ้อน โดยมี Empowerment (การมีพลัง) และ Humility (ความอ่อนน้อมถ่อมตน) เป็นส่วนประกอบสำคัญที่หล่อเลี้ยงให้เกิด Agency และ Gratitude ขึ้น

สองเสาหลักของจิตใจ: โครงสร้างและฟังก์ชันของตนเอง

Dr. Conti ได้อธิบายถึงสองเสาหลักที่สำคัญในการทำความเข้าใจตนเองและปรับปรุงสุขภาพจิต:

1. โครงสร้างของตนเอง (Structure of Self)

เปรียบเสมือนภูเขาน้ำแข็ง โดยมีส่วนประกอบดังนี้:

• จิตใต้สำนึก (Unconscious Mind): เป็นส่วนที่ใหญ่ที่สุด (ประมาณ 95% ของภูเขาน้ำแข็ง) ทำงานเหมือนซูเปอร์คอมพิวเตอร์ทางชีวภาพ ประมวลผลข้อมูลนับล้านในทุกวินาที ซึ่งมาจากพันธุกรรม ประสบการณ์ และรูปแบบความคิดที่สั่งสมมา เราไม่รู้ตัวถึงการทำงานของมันโดยตรง แต่มีอิทธิพลอย่างมากต่ออารมณ์ การตัดสินใจ และพฤติกรรม
• จิตสำนึก (Conscious Mind): เป็นส่วนเล็กๆ ที่อยู่เหนือน้ำแข็ง เป็นส่วนที่เราตระหนักรู้ มีหน้าที่ในการรับรู้และมีส่วนร่วมกับโลกภายนอก
• กลไกป้องกันตัว (Defense Mechanisms): เป็นส่วนที่เกิดขึ้นจากจิตใต้สำนึกเพื่อปกป้องจิตสำนึกจากความกลัว ความสับสน และความสิ้นหวัง เช่น การหาเหตุผลเข้าข้างตนเอง (rationalization) การหลีกเลี่ยง (avoidance) หรือการแสดงออกทางอารมณ์ (acting out) กลไกเหล่านี้อาจเป็นประโยชน์หรือเป็นโทษได้
• Character Structure (โครงสร้างบุคลิกภาพ): คือรังที่สร้างขึ้นรอบๆ กลไกป้องกันตัวและจิตสำนึก เป็นวิธีที่เราใช้ในการปฏิสัมพันธ์กับโลก เช่น เราเป็นคนไว้ใจผู้อื่นหรือขี้ระแวง ชอบอยู่ร่วมกับผู้อื่นหรือชอบสันโดษ การใช้มุกตลกเพื่อรับมือสถานการณ์ต่างๆ โครงสร้างบุคลิกภาพเกิดจากแนวโน้ม (predispositions) และศักยภาพภายในของเรา
• ตนเอง (Self): คือผลลัพธ์สุดท้ายที่เติบโตออกมาจากโครงสร้างบุคลิกภาพ เป็นการรวมกันของความรู้สึกภายใน สิ่งที่เราตระหนักรู้และไม่ตระหนักรู้ และการตัดสินใจทั้งหมด

2. ฟังก์ชันของตนเอง (Function of Self)

เน้นที่การกระทำและกระบวนการ (verbs) ในการปฏิสัมพันธ์กับโลก:

• การตระหนักรู้ในตนเอง (Self-awareness): การรับรู้ถึง 'ฉัน' ที่แยกจากผู้อื่นและมีความรับผิดชอบต่อตนเอง การฝึกสติ การทำสมาธิ หรือแม้แต่การมองตัวเองในกระจก สามารถช่วยเพิ่มการตระหนักรู้ได้
• กลไกป้องกันตัวในการทำงาน (Defense Mechanisms in Action): คือการที่กลไกป้องกันตัวแสดงออกมาในพฤติกรรมโดยไม่รู้ตัว เช่น การหลีกเลี่ยงโอกาสทางสังคมเพื่อป้องกันความเสี่ยงของการถูกปฏิเสธ
• Salience (การให้ความสำคัญ): สิ่งที่เราเลือกให้ความสนใจ ทั้งจากภายใน (ความคิด ความรู้สึก) และภายนอก (สิ่งรอบตัว) การให้ความสำคัญกับสิ่งใดสิ่งหนึ่งมากเกินไป (เช่น การคิดลบซ้ำๆ) สามารถบดบังสิ่งดีๆ ในชีวิตได้
• พฤติกรรม (Behavior): การกระทำของเราที่เกิดจากสิ่งที่เกิดขึ้นภายในจิตใจ ทั้งรู้ตัวและไม่รู้ตัว เช่น หากเราต้องการความสัมพันธ์ที่ดีขึ้น แต่กลับหลีกเลี่ยงการพบปะผู้คน พฤติกรรมนี้จะขัดขวางความต้องการของเรา
• Strivings (ความมุ่งมั่น): แรงผลักดันที่จะสร้างอนาคตที่ดีขึ้น ความปรารถนาที่จะทำให้ชีวิตดีขึ้น มีความหวังและเป้าหมาย

พลังขับเคลื่อนแห่งการสร้างสรรค์ (Generative Drive)

Dr. Conti เสนอว่านอกเหนือจากพลังขับเคลื่อนความก้าวร้าว (Aggressive Drive) และพลังขับเคลื่อนความสุข (Pleasure Drive) แล้ว มนุษย์ยังมี Generative Drive ซึ่งเป็นแรงผลักดันภายในที่จะสร้างสรรค์สิ่งต่างๆ ให้ดีขึ้น สำรวจ และทำความเข้าใจโลก รวมถึงการช่วยเหลือผู้อื่น

• Aggressive Drive: ไม่ได้หมายถึงความรุนแรงเสมอไป แต่รวมถึงความรู้สึกของการเป็นผู้กระทำ ความต้องการที่จะเปลี่ยนแปลงหรือทำสิ่งต่างๆ
• Pleasure Drive: ความต้องการความพึงพอใจ การบรรเทาความไม่สบายใจ และความสุข

Generative Drive ควรเป็นพลังหลักที่นำทางชีวิต หากเราสามารถให้ Generative Drive อยู่ในตำแหน่งที่เหมาะสม มันจะช่วยควบคุมและใช้ประโยชน์จาก Aggressive Drive และ Pleasure Drive ได้อย่างสร้างสรรค์ นำไปสู่สภาวะของ Peace (ความสงบสุข), Contentment (ความพึงพอใจ) และ Delight (ความปีติยินดี)

ความไม่สมดุลของพลังขับเคลื่อน: Envy และ Demoralization

• Envy (ความอิจฉา): เกิดขึ้นเมื่อ Aggressive Drive หรือ Pleasure Drive มีอิทธิพลเหนือ Generative Drive มากเกินไป ความอิจฉานำไปสู่การทำลายล้าง ความพยายามที่จะลดทอนความสุขหรือความสำเร็จของผู้อื่นเพื่อทำให้ตนเองรู้สึกดีขึ้น
• Demoralization (ความท้อแท้สิ้นหวัง): เกิดขึ้นเมื่อ Aggressive Drive ต่ำเกินไป ทำให้ขาดความมั่นใจในตนเอง รู้สึกโดดเดี่ยว ไร้อำนาจ และเปราะบาง ซึ่งอาจนำไปสู่การละเลยตนเอง หรือการรวมกลุ่มกับผู้ที่ท้อแท้สิ้นหวังคนอื่นๆ ในทางที่ไม่สร้างสรรค์

การเปลี่ยนแปลงเป็นไปได้เสมอ

Dr. Conti ย้ำว่าการเปลี่ยนแปลงเป็นเรื่องที่ต้องใช้เวลาและความพยายาม เช่นเดียวกับการสร้างสุขภาพกายที่ดี การเปลี่ยนแปลงความเชื่อและเรื่องเล่าภายในที่ฝังรากลึกต้องใช้ความมุ่งมั่นและเวลา แต่ก็สามารถทำได้ การตระหนักรู้ถึงกลไกป้องกันตัวที่ไม่ดี เช่น การหลีกเลี่ยง การหาเหตุผลเข้าข้างตนเอง หรือการผัดวันประกันพรุ่ง เป็นสิ่งสำคัญในการหยุดยั้งวงจรลบๆ

การใช้ยาอาจมีบทบาทในการช่วยลดความทุกข์ทรมานและเปิดทางให้เกิดการสำรวจตนเอง แต่ไม่ใช่ทางออกเดียวหรือทางออกหลัก การทำความเข้าใจตนเองผ่านกรอบแนวคิดนี้เป็นสิ่งสำคัญยิ่ง